Rubens leeft … De Koninck ook!
Verslag vrijdag 21 december 2018)
De kortste dag van het jaar, de dag van de winterwende waarop ze in Stonehenge uit hun dak gaan bij het zien van de eerste zonnestralen, viel er aan de Carrefour helemààl geen straaltje te bespeuren! Bakken regen had onze weerman beloofd en we kregen ze nog ook! Iedereen wachtte dan maar geduldig (?) af in zijn wagen of zocht ergens wat droogte op tot de bus kwam opdagen om daar dan, na een korte spurt (allez ja!!!) , vast te stellen dat er geen chauffeur en geen Pierre te bespeuren vielen! Onze Gunther was erin geslaagd om zich onbereikbaar te maken door zijn GSM thuis te laten liggen. Dus moest er nog even door een goeie ge-auto-matiseerde ziel een ommetje gemaakt worden om het kleine onding te gaan opvissen. Uiteindelijk bleef de schade beperkt en kon met een minimale achterstand de tocht naar de stad van “’t Schoon Verdiep” aangevat worden.
Wat schafte de pot vandaag? Voor het voormiddagmenu wilde Antwerpens grootste troetelkind, Peter Paul Rubens, onze gastheer zijn en daar konden wij natuurlijk geen neen tegen zeggen! Ludo Joosen, één van onze twee gidsen, in een ander leven leraar Nederlands-Geschiedenis aan het Sint-Norbertusinstituut, zou onze groep (32 en 34) wegwijs maken doorheen het menu.
***
Op de tochtige binnenplaats van het Rubenshuis(2) - de andere groep (7 en 36) had ons de loef afgestoken!- kregen we het leven van Peter Paul opgedist. Daaruit onthouden we dat hij geboren werd in het Duitse Siegen en dat moeder Pypelinckx alleen voor de opvoeding mocht opdraven doordat vader Jan omwille van zijn buitenechtelijke escapades in de gevangenis belandde en zelfs verbannen werd. PP krijgt er een degelijke opvoeding, gevolgd door een meer artistieke opleiding bij verscheidene leermeesters in Antwerpen. “Volleerd” trekt hij naar Italië, waar hij in contact komt met grootmeesters als Caravaggio, er werken van de Italiaanse meesters kopieert en ook kennis maakt met de Griekse en Romeinse kunst. Tijdens een tweejarig verblijf aan het hof van de Spaanse koning wordt hij er een vaak geziene gast en ontdekt hij er ook werken van Titiaan. Terug in de Nederlanden wordt hij hofschilder van de aartshertogen Albrecht en Isabella. Hij mag in Antwerpen blijven wonen en trouwt er met Isabella Brant, die hem een dochter (jong gestorven) en een zoon Albert schenkt. De stijgende welvaart in de Nederlanden na het Twaalfjarig Bestand bezorgde ook Peter Paul steeds meer opdrachten, waardoor hij het grote pand aan de Wapper, het huidige Rubenshuis, kon inrichten als atelier met een aantal knapen en leerjongens.Van de talrijke portretten schildert de meester alleen het gezicht en de handen, de rest laat hij over aan de knapen die met een grove schets van PP aan de slag konden. Zo kon hij een groot aantal opdrachten aan, daarin nog bijgestaan door Frans Snijders, eveneens werkzaam in Rubens’ atelier, die alle afbeeldingen van dieren voor zijn rekening nam.
Intussen is zijn vrouw Isabella Brant op jonge leeftijd overleden. Hij geniet het volste vertrouwen van landvoogdes Isabella en krijgt meerdere diplomatieke opdrachten en missies te verwerken, o.m. in Spanje en Engeland, waar hij opnieuw met Titiaan in aanraking komt.
Terug uit Engeland hertrouwt hij met de 16-jarige Hé!ène Fourment, die hem achtereenvolgens een dochter, een zoon, nog een dochter en tenslotte zijn zoon Peter Paul schenkt. Zijn nieuw aangekochte landgoed Het Steen in Elewijt en het gelukkige gezinsleven op het platteland begunstigen zijn kunst als landschapsschilder.
Lijdend aan jicht sterft hij in zijn weelderig Rubenshuis in Antwerpen op 3 mei 1640. Hij ligt begraven in de Sint-Jakobskerk te Antwerpen met boven zijn graf een beeld van Maria van de hand van zijn leerling en vertrouweling Lucas Faydherbe, die de laatste jaren van Rubens’ leven woonachtig en werkzaam was in Rubens’ atelier aan de Wapper.
***
Omwille van restauratiewerken bleven de barokke portiek(41 en 42) en het tuinpaviljoen, de enige overblijfselen van het 17de-eeuwse complex uit de tijd dat Rubens in zijn kunstenaarswoning leefde en werkte, onzichtbaar, maar ze worden wel afgebeeld op enorme schermen die de bezoeker een duidelijk beeld bezorgen van het uitzicht. De vorm van het bouwwerk doet heel erg denken aan een Romeinse triomfboog met bovenop twee Romeinse goden: Minerva en Mercurius. Onder begeleiding kan men wel de stellingen op om de werken van nabij te volgen, maar het gure weer ontnam ons elke drang daarvoor! Bovendien was de weg naarbinnen door de vorige groep vrijgegeven en konden ook wij aan onze rondgang beginnen door de verschillende “kamers”: Kunstkamer, Linnenkamer, het Atelier van Rubens, …
***
Over het opzet van de tentoonstelling lazen we het volgende:
“Naar aanleiding van de tentoonstelling wordt de collectie van het Rubenshuis verrijkt met een tiental bijzondere meesterwerken, stuk voor stuk topstukken die het verhaal over het leven en werk van de meester versterken: Tintoretto, Van Dyck, meesterwerken van Italiaanse meesters die Rubens inspireerden, werken van enkele van zijn meest getalenteerde leerlingen, topwerken van Rubens’ hand die voor het eerst sinds hun vertrek terugkeren naar de plek waar ze werden geschilderd… Ook het zelfportret van Rubens dat een restauratie onderging, is weer “thuis”.
Voor uitgebreider commentaar bij de foto’s van Pol en de schilderijen verwijs ik naar “De hoogtepunten Rubenshuis”, een kleine brochure die gratis aan de balie verkrijgbaar was. Gemakshalve volgen we de foto’s van Pol, dat is niet altijd die van de rondleiding, want Pol maakt graag al eens een zijsprongetje… om een betere foto te kunnen maken wel te verstaan!!! De vetgedrukte getallen verwijzen naar het overeenstemmende nummer en de commentaar in de brochure.
11Portret van een dame en haar dochter(8,10,11)
Titiaan: één van de belangrijkste kunstenaars uit de Italiaanse renaissance. Het zou om Titiaans Italiaanse maîtresse en hun onwettige dochter gaan, de reden ook waarom het na zijn dood overschilderd werd maar later weer gerestaureerd.
28Een man en een jongen met glas wijn en een kaars (9)
Adam De Coster: geschilderd in de stijl van Caravaggio, gekenmerkt voor de licht-donkereffecten. Ook Rubens maakte dergelijke “nachtstukken”.
19 De Aartsengel voorspelt het martelaarschap van de Heilige Catharina van Alexandrië(12)
Tintoretto: één van de belangrijke inspiratiebronnen van Rubens; dit altaarstuk uit een kerk in Venetië behoorde lange tijd tot de kunstcollectie van David Bowie.
50 De Apostel Mattheüs(13)
Anthony van Dyck: voor deze karaktervolle en tegelijkertijd contemplatieve apostelkop vond de jonge van Dyck inspiratie bij Rubens die eerder ook al een apostelenreeks had gemaakt.
21 Hoofd van een man met een baard (14)
Frans Floris: studiekop van een figuur, later te gebruiken in een ander werk, methode overgewaaid uit Italië; werd ook aangewend in de ateliers van Rubens en van Dyck
48 Zelfportret (15 en 44)
Rubens: één van de weinige zelfportretten van Rubens (hij schilderde er slechts vier, in tegenstelling met Rembrandt die er een veertigtal schilderde!). Werd onlangs gerestaureerd en toont een misschien iets te “frivole” Rubens, dixit onze gids: rode lippen en blozende wangen! Volgens de brochure werd dit zelfportret omstreeks 1630 geschilderd, het jaar dat Rubens huwde met Helena Fourment: hij was toen drieënvijftig!
8Helena Fourment(17)
Rubens: slechts zestien jaar toen ze met Rubens huwde. Ze schonk hem vijf kinderen. De oranjebloesem in het haar symboliseert liefde en vruchtbaarheid.
33 Hemelbed (17de eeuw)(18):
opgesteld in het voornaamste woonvertrek; een apart slaapvertrek was alleen voorbehouden aan de rijkste families. Het bed is opvallend kort, omdat men vroeger halfzittend sliep, beter voor spijsvertering en bloedsomloop!
36 Apenfeest (21)
Jan Brueghel: als mensen verklede apen houden de toeschouwer een spiegel voor en spoorden aan tot nadenken over de dwaasheid in de wereld.
37 De aartshertogen Albrecht en Isabella in de tuin van hun kasteel op de Coudenberg te Brussel (22)
Jan Brueghel: kort na zijn terugkeer uit Italië werd Rubens aangesteld als hofschilder van de aartshertogen. Het tafereel toont de hertogen op wandel in het park. De dierentuin van Albrecht en Isabella was vermaard in heel Europa.
39 Nicolaas Rockox(24)
Otto van Veen: één van de meest prominente persoonlijkheden in het 17de-eeuwse Antwerpen. Hij was negen keer burgemeester en goede vriend van Rubens. Van Veen was Rubens’ laatste en meest invloedrijke leermeester.
43 Mozes en zijn Ethiopische vrouw Sephora (25)
Jacob Jordaens: een vrij zeldzame voorstelling in de kunstgeschiedenis: Mozes houdt de stenen tafelen vast, maar die blijven in de schaduw. In de plaats hiervan schilderde Jordaens een Mozes die de kritiek van zijn familie lijkt te weerleggen dat hij met een Ethiopische is getrouwd.
47 Fragment met het hoofd van Johannes de Doper (26)
Rubens: het verhaal van Salomé, dochter van Herodias, die haar man verliet om samen te leven met diens broer Herodes. Johannes veroordeelde deze onwettige relatie waardoor hij Herodias beledigde. Toen Salomé danste op het verjaardagsfeest van Herodes, mocht zij als dank een geschenk uitkiezen. Herodias stookte haar op het hoofd van Johannes te vragen, waarop Herodes Johannes liet onthoofden.
16Jan Wildens(27)
Rubens: een “verrassend informeel en beweeglijk portret” van deze Antwerpse landschapschilder met wie Rubens meerdere keren heeft samengewerkt.
15De kunstkamer van Cornelis van der Geest (29-30-31)
Willem van Haecht: Cornelis van der Geest stelt op zijn geschilderde kunstkamer zijn collectie voor aan zijn hooggeplaatste gasten. Links onderaan zitten Albrecht en Isabella, achter de hertog staat Rubens en achter Van der Geest Anthony van Dyck.
24Kunstkast (33):
kleinere voorwerpen uit een kunst- of rariteitenverzameling werden opgeborgen in vernuftig ontworpen meubelen met vele laatjes en (verborgen) vakken, vaak van kostbare houtsoorten vervaardigd.
18Buste van Seneca (35)
Romeins 1ste eeuw n.C.: Rubens bracht deze antieke marmeren buste, waarvan hij dacht dat het de Romeinse filosoof Seneca was, mee uit Italië. De leer van deze filosoof stond voor wijsheid, standvastigheid, zelfbeheersing en een gerust gemoed en had een grote invloed op Rubens en zijn vrienden.
22 Zilveren schaal(37):
vervaardigd naar het model van een waterbekken, deel van een wasstel, maar niet bedoeld als gebruiksvoorwerp (te rijk versierd en als vorm te weinig praktisch). Verbluffend staaltje van vakmanschap met scènes die verwijzen naar water: in het midden het Bijbelse verhaal van de badende kuise Suzanna begluurd door twee oude mannen, en de geboorte van de liefdesgodin Venus uit de zee.
56 Adam en Eva (38)
Rubens: dit paneel met de zondeval van Adam en Eva dateert van vóór Rubens’ vertrek naar Italië: stijl (vrij statisch en precies) en kleurgebruik (koele tinten van groen en blauw) doen denken aan zijn laatste en meest invloedrijke leermeester Otto van Veen. Na zijn terugkeer uit Italië werd zijn stijl steeds losser en het kleurgebruik expressiever. Vergelijk met volgend schilderij!
57 De Annunciatie (39)
Rubens: de engel Gabriël voorspelt aan Maria in haar huiskamer dat zij de moeder van Christus zou worden. De huiselijke sfeer wordt nog versterkt door Maria’s mand met naaiwerk en de slapende poes rechts onderaan. De Italiaanse invloed (dit werk dateert van na zijn terugkomst uit Italië!) is duidelijk merkbaar in de heldere kleuren en de losse schilderwijze. Vergelijk met het vorige schilderij!
De Kindermoord in Bethlehem(40)
Rubens: dit vroege meesterwerk, en de duurste Rubens ooit , is één van de bekendste schilderijen uit zijn oeuvre. Het schilderij toont de kindermoord die koning Herodes gelastte uit angst voor de door de Drie Wijzen aangekondigde komst van een rivaal. De invloed van Italiaanse barokschilders als Caravaggio blijkt o.m. uit het gebruik van clair-obscur en de krachtige beweging en dramatiek van het werk. Eigenaardig dat dit werk niet besproken wordt in de brochure! ***
Hier moesten we onze Ludo tot de orde roepen, want onze tijd zat er jammer genoeg op. Ook de hongerige magen begonnen te knorren en de vermoeide benen tegen te spartelen!
Het was een boeiend verhaal over barok, over Rubens en vele van zijn tijdgenoten.
“Nergens,” las ik in een kritiek, “kom je dichter bij Rubens dan in het Rubenshuis. Het is hier dat hij zijn atelier leidde en de meest toonaangevende kunstenaar van Europa werd. Het is op deze plaats dat hij zijn opdrachtgevers uit de hele wereld verwelkomde. Hij verzamelde er zijn eigen indrukwekkende kunstcollectie en ontving er zijn vrienden. Het is hier dat hij zijn geluk en verdriet met zijn eerste en tweede echtgenote beleefde en zijn kinderen zag opgroeien. Het is de plek waar hij in 1640 overleed. Kortom: het is dé plaats om Rubens te zien, te beleven en te voelen.”
Beter kunnen we dit bezoek aan het Rubenshuis niet samenvatten. ***
Als “entr’acte” koos Jean deze keer voor het vlakbij gelegen restaurant “The Bistro”(45), dat zichzelf als “een sfeervol Brasserie-Restaurant presenteert, met een tijdloos decor, uniek gesitueerd in het hartje van de stad, op de verkeersvrije verbinding tussen de drukke Meir en de trendy Schuttershofstraat. De infrastructuur van het restaurant is geschikt voor de ontvangst van groepen en/of reisgezelschappen tot 80 personen. ”Dus… waar konden wij nog beter zijn?
Bij de kir (46) werden de “jaarlingen” Philippe, Ludo en Paul De Bondt herinnerd aan het komen en gaan der jaren, werd ook nog even teruggedacht aan ons al zes jaar overleden clublid Georges Paenhuysen, werden de drie nieuwe leden Paul De Bondt, Ludo Pacolet en Paul Chaltin aan het “publiek” voorgesteld, en dan kon de aanval ingezet worden op de tomatenroomsoep en de spaghetti bolognese, volgens het menu dé klassieker van het huis. Ikzelf vond hem niet de lekkerste ooit, maar de te verwerken portie maakte veel goed. Ook de rode huiswijn “Les Croisières”op basis van Merlot, Syrah en Cabernet Sauvignon, volgens het etiket “een geslaagde blend van stevig fruit, kruiden en intense kleur” en door Gerard op zijn Vivino beoordeeld met een 3,5 vond vlot zijn weg. Er volgden nog een koffie en… de rekening voor Fons, die er gewoontegetrouw geen probleem mee had!
Einde van dit geslaagd en alleszins sfeervol intermezzo en dus de bus in en de weg op naar dat andere Antwerps icoon: “The Antwerp City Brewery De Coninck”(48 tot 50 ) aan de Mechelsesteenweg, de laatst overgebleven stadsbrouwerij van Antwerpen met ook het op één na, na de Zoo, oudste handelsregisternummer van de Stad. ***
In 2015 opent de brouwerij de deuren voor het publiek en de site ondergaat een complete make-over. Er wordt een interactieve brouwerijtour(64) met tal van audiovisuele effecten(58) uitgewerkt waarbij de bezoekers in verschillende themaruimtes alles te weten komen over de geschiedenis van de brouwerij en het complete brouwproces.
Door de rode poort, “voor veel mensen nog altijd de officiële ingang”(68), betreden we de plaats waar al sedert 1833 het legendarische Bolleke gebrouwen wordt. En de kunst van het “verleiden” verstaan ze hier wonderwel, want we werden al onmiddellijk getrakteerd op een eerste proevertje(55-56-57), waarna we aan onze interactieve brouwerijtour konden beginnen.
Een gids is hier niet nodig: je kan de tour door de verschillende “kamers” op je eigen tempo en op een leuke manier beleven! Zo kan je in een bollekesglas belanden, waar Jean Blaute en Ray Cokes(59-60), de twee promotoren van de TV-serie “Tournée Générale”, op een ludieke manier de verschillende soorten glazen verklappen en hoe het bier op de juiste manier geschonken wordt. Dit gebeurt meestal in een 25 cl bokaal met een specifieke bolvorm (vandaar de naam “bolleke”). Het wordt ook geschonken in een lang slank glas, een “fluitje”, of een steelglas dat “prinske” (kleine koning: leuke woordspeling!) genoemd wordt. Het bier wordt gebotteld in flesjes van 25 cl, terwijl het bolleke zelf in de regel van het vat getapt wordt.
We passeren ook een oude camionette waarmee je virtueel door ’t Stad kan sjezen, maar raar genoeg was er niemand van de groep die achter het stuur kroop! Onderweg spelen een aantal “levende” personages de geschiedenis van de brouwerij vanaf “De Plaisante Hof”, “Brouwerij De Hand” (genoemd naar een grenspaal met een hand als grensteken en nog altijd zichtbaar in het logo van de brouwerij!(51)) en de “Brasserie Charles De Koninck” tot de recente overname door de huidige groep brouwerijen rond “Duvel Moortgat”. Het was in deze “kamer” dat André het niet kon laten onder goedkeurend applaus de aanwezigen te verrassen met zijn ongeëvenaarde muzikale talenten en een geïmproviseerd virtueel nummer op de piano ten beste gaf(62)!
Terwijl je hoog boven de brouwerij wandelt, kijk je neer op de verschillende brouwzalen(63) en snellen de gevulde en nog te vullen flesjes aan een razend tempo aan je voorbij, een indrukwekkend schouwspel(61)!
Verrassend was wel de talrijke “nevenactiviteiten” te ontdekken(52-54): wie verwacht er nu een bakker, een slager, een kaasboer of chocolatier in een brouwerij? Een winkel boordevol hebbedingetjes: ja; een paar gezellige bars: ook nog; een restaurant: zeker, maar ook nog een fietsenwinkel en atelier??? Zal wel iets te maken hebben zeker met moderne bedrijfsvoering?.…
In ieder geval, eindigen deden wij in de “De Koninck Bar” waar we nog op een perfect getapte degustatie getrakteerd werden. Wat daarna nog volgde - en blijkbaar wel geapprecieerd werd! - was dan nog een traktatie van de clubkas(65-66-67)! ***
Het is een lang verhaal geworden, maar er viel ook zoveel te horen, te zien en te beleven! Zo’n brouwerijtour: “een vat vol ervaringen” noemde iemand het zeer toepasselijk! En daar kunnen wij ons alleen maar volmondig en zonder ons te verslikken in onze Tripel d’Anvers bij aansluiten!!!
Saluut en tot de volgende!
Pierre
Een kunstkamer: in de vroege 17de eeuw legden enkele kapitaalkrachtige Antwerpse burgers indrukwekkende kunstverzamelingen aan. De kamer waar de verzamelaar zijn mooiste kunstwerken bewaarde, werd toen een kunstkamer genoemd.
77,4 miljoen euro bij Sotheby’s in Londen!
Clair-obscur: schildertechniek waarbij het contrast tussen donkere en lichtere delen van een schilderij wordt versterkt om zo een dramatischer effect te bereiken en meer diepte te geven. Ook Rembrandt gebruikte deze techniek veel.
|
