OP VISITE BIJ DE ARENBERGS
Verslag vrijdag 18 januari 2019)
’t Was effe wennen bij het vertrek: een groep van 32 enthousiastelingen viel een beetje buiten de gewone proporties van een normale koperen uitstap; een andere busuitbater: geen Olympia meer maar Violetta; geen meedogenloze plensbuien meer, maar een zelfs aangenaam winterweertje en, naar waarde geschat: een aantal toffe dames (9 als je het exact wil weten) in het gezelschap!...Ons hoor je dus niet klagen!
Nauwelijks waren op vriendelijk verzoek van Ludo, onze sympathieke chauffeur,de gordels vastgeklikt, of de Jean werkte zich helemaal naar voren, vroeg beleefd of hij de micro even mocht lenen, vouwde een op het eerste gezicht vreemd papiertje open (wij speurden al een beetje ongerust naar een verdacht wit poeder!) en declameerde dan in een onvervalst Nederlands en als een volslagen declamator de volgende tekst die wij hier zonder auteursrechten mogen vereeuwigen:
De koperen passer telt een jaartje bij en een jaartje ouder worden wij.
Maar ons jong bestuur dat is van lange duur.
We zijn zo fier op onze vier musketiers.
Ze beschouwen ons als oud-leerlingen: met hen doen we leuke culturele wandelingen.
Door hun temperament, wilskracht en jonge leeftijd vertrekken en arriveren wij steeds op tijd.
Alles verloopt altijd vlot en net, voor zo een organisatie af moet onze pet.
Als het waar is dat alcohol bewaart, dan is ons geschenk goud waard.
Jean, Fons, Pierre en Etienne, de leden danken u !
Tegen zoveel dankbaarheid waren wij bijna niet opgewassen en toen ook nog een geschenk, een schitterende champagne Charles La Fitte Belle Cuvée, bovendien ook nog van een goed bouwjaar naar het schijnt, aangeboden werd, schoten de tranen net niet in de zakdoeken!!! Een mens zou er bijna nog lyrisch van worden… Bedankt, mannen, en om het dan toch maar lyrisch te houden: “Het is ons een ware eer en genoegen om voor jullie te mogen ‘werken’!”
En zo kunnen we op deze plezante noot overgaan tot de orde van de dag en aan ons prestigieus bezoek aan de Arenbergs beginnen.
***
Bij de ingang van het M-Museum(20) stond al een massa belangstellenden te wachten op het openingsuur. In onze kinderlijke naïviteit dachten wij een ogenblik dat het een welkomstcomité voor ons was, er bleken zelfs enkele Tienenaars tussen te zitten, leden van de Rotaryclub zo meenden wij te horen. Aan de balie was er in al die drukte wat duw- en ellebogenwerk nodig om bij de juiste madam met de juiste tickets te geraken. Dat er 25 leden met een gids -Mieke Stinckens, een oude bekende! - zouden meegaan en de zeven anderen met een audio guide, was blijkbaar een te moeilijke opgave! Maar ’t is uiteindelijk wel goed gekomen en kon iedereen op zoek naar de beloofde “Macht en Schoonheid” van de Arenbergs.
Bij de naam ‘Arenberg’ denken we in de eerste plaats aan het statige Arenbergkasteel en het aanverwante gerenommeerde restaurant. Maar deze adellijke familie heeft veel meer te bieden dan kastelen, pracht en praal. Met schilderijen, wandtapijten, prenten, kostbare boeken en andere kunstobjecten word je op deze tentoonstelling niet alleen verrast door de riante levensstijl en zin voor pracht en praal van deze cultureel vooraanstaande familie, maar ook door hun belangrijke rol door de eeuwen heen op politiek, militair en economisch belang. Ze maakten deel uit van de hoge Europese adel, o.m. in dienst bij de Habsburgers. Als echte sabelslepers waren de Arenbergs vaak aanwezig op het Europese strijdtoneel: op het slagveld voelden ze zich in dienst van vorsten en hertogen het meest in hun sas. Als ze dit overleefden, vonden ze een beloning in de diplomatieke wereld en schoven ze ook mee aan aan de onderhandelingstafel van belangrijke vredesverdragen. Ik herinner mij hierbij het schilderij met de verschillende afgezanten bij de ondertekening van het Verdrag van Londen met één van de Arenbergs op de derde plaats aan de linkerkant. Hun politieke en economische macht gaf hun toegang tot de hoogste culturele kringen en zorgde zo mee voor de uitbouw van een indrukwekkende kunstcollectie. In deze majestueuze portrettengalerij maakten we kennis met de verschillende telgen en generaties. Een ware stortvloed van namen, data, feiten en stambomen strooide Mieke over ons uit, we werden er eerlijk gezegd een beetje tureluurs van! Het was wel wat raar dat onze gids omwille van de drukte en de elkaar voor de voeten lopende groepen de tentoonstelling met ons van achter naar voren doorliep!
Om toch een beetje het overzicht te behouden en door een gebrek aan enig ondersteunend fotografisch materiaal van Pol - tot zijn en onze spijt mocht hier namelijk niet gefotografeerd worden!- beroep ik mij bij deze op de uitgave van Openbaar Kunstbezit “Vijf eeuwen Arenberg” om hier en daar wat op te frissen.
***
Twee statige portretten tonen ons stamhoudster Margaretha van der Mark-Arenberg en haar echtgenoot Jan van Ligne, een voor die tijd niet-gearrangeerd huwelijk! Het huwelijkscontract legde vast dat Jan en zijn kinderen de naam en het wapen van de Arenbergs zouden overnemen.
Een belangrijk stuk in de geschiedenis van het geslacht is het familieportret van Karel van Arenberg, zoon van het vorige koppel, en Anna van Croÿ. De broer van deze laatste stierf kinderloos en daardoor kwamen Anna en Karel in het bezit van diens immense rijkdom, waaronder zijn kunstverzameling, het kasteel van Heverlee (zie verder namiddagbezoek) en de hertogstitel van Aarschot. Het portret toont Karel met zijn echtgenote Anna en de oudste vijf kinderen. Ze zouden er twaalf in totaal krijgen!
In Leuven schijnt de bekendste Arenberg nog steeds Lodewijk Engelbert, “de blinde hertog”, te zijn. Hij steunde het wetenschappelijk onderzoek aan de universiteit van Leuven, o.m. het onderzoek naar steenkoolgas onder de leiding van Prof. Minckelers. Dat gas was lichter dan lucht en dus zeer geschikt voor het vullen van een ballon. Ook dat ballonvaren interesseerde hem: de eerste luchtballon ging trouwens op het plein voor het kasteel in Heverlee de lucht in en landde… 25 km verder in Zichem! Een absoluut record in die tijd! Hij werd blind door een jachtongeluk op het landgoed rond hun vermaarde kasteel in Edingen waarbij hij een lading hagel in het gezicht kreeg. Dat belette hem echter niet van het leven te blijven genieten. De portretbuste in witte carraramarmer liet hij tijdens een Romereis vervaardigen. Op een schilderij staat een peinzende blinde hertog afgebeeld in jachtkledij samen met zijn moeder, vrouw en zoontje onder het standbeeld van Aeneas die zijn vader op zijn rug wegdraagt uit het brandende Troje.
Prachtig zijn de drie muurgrote wandtapijten met ongelooflijk gedetailleerde panorama’s van de belangrijkste steden in de Lage Landen. Mieke liet ons raden welke: Brussel en Antwerpen werden vlot herkend, Amsterdam bleek iets te moeilijk!
Voor mij het mooiste schilderij uit de hele verzameling is het portret van Hedwige van Ligne, dat ook als campagnebeeld terug te vinden is op alle reclame voor deze tentoonstelling(7). Een Hongaarse kunstenaar schilderde het portret in Boedapest aan de hand van schetsen die hij in Brussel maakte. De jurk zelf waarin de hertogin voor hem poseerde, nam hij mee naar Boedapest “om daar de glanzende stof en zwierige drapering als voorbeeld beschikbaar te hebben”! De naam van deze hertogin is ook verbonden aan de Hedwigepolder .In dezelfde zaal worden op de catwalk eeuwenoude kledingstukken van de familie getoond, waaronder ook toneelkostuums die 30 jaar geleden in drie koffers werden aangetroffen in het kasteel en nagenoeg nog in perfecte staat verkeerden. Zowel in de kastelen van Heverlee als Edingen waren privé-theaters ingericht, waar familie en vrienden toneelstukken opvoerden voor elkaar en voor selecte genodigden.
Je kan moeilijk naast een enorm wandtapijt kijken, eentje van de negen‘Los Honores’ uit een reeks ontworpen als geschenk voor Keizer Karel naar aanleiding van zijn aanstelling als keizer van het Heilig Roomse Rijk. Dit exemplaar is één van de vijf die bewaard bleven. Met een beetje hulp herken je bovenaan keizer Karel en daaronder verschillende vorsten en vorstinnen uit de geschiedenis die als goede voorbeelden doorgaan. Onderaan bevinden zich de te mijden voorbeelden. Schattig zijn de gebeeldhouwde onderdelen in albast uit een sacramentstoren: twee putti en de evangelisten Mattheus en Marcus.
In het “kunstenkabinet” treffen we heel wat Vlaamse en Hollandse meesters uit de zestiende en zeventiende eeuw: Rubens, Bouts, Jordaens, Breughel de Oude, een leerling van Quinten Metsys en heel opvallend ook: het hoofd van de gekwelde priester Laokoön uit de gelijknamige beeldengroep.
De enorme exotische bedsprei oogt indrukwekkend, maar is moeilijk in die functie bruikbaar! Als relatiegeschenk kan het echter wel tellen!
Ook uit het rijke boekenbezit van de Arenbergs vinden we hier enkele topstukken terug o.m. een meterslangs middeleeuwse kruisvaardersrol, de prachtige wereldatlas van Ortelius en het unieke album met het grafisch werk van Albrecht Dürer. Opmerkelijk ook de handgeschreven partituur van een opera van Vivaldi, uniek stuk uit de tijd toen de muziek zelf nog niet gedrukt werd in tegenstelling tot de libtretto’s. De vier met muzen beschilderde deuren uit de bibliotheek van het Brusselse Arenbergpaleis ogen meer dan oogstrelend.
We eindigen ons bezoek waar we hadden moeten beginnen: bij het imposante ruiterportret van Albrecht, kleinzoon van ons eerste koppel. Antoon van Dyck vereeuwigde hem als geharnaste bevelhebber op zijn paard in dressuurhouding. Hij was een van de belangrijkste veldheren in de Dertigjarige Oorlog en werd opgenomen in de Orde van het Gulden Vlies, waarvan hij hier ook de ordeketen draagt.
***
Bij dit statige portret nemen we afscheid van de Arenbergs, voorlopig althans! Door de eeuwen heen bleek dit een geslacht van gepassioneerde kunstliefhebbers en verwoede verzamelaars.Voor deze tentoonstelling werden enkele topstukken uit hun collectie die in de loop der jaren verspreid raakten over de hele wereld in musea en privébezit, weer samengebracht. Onder Miekes knappe leiding kregen wij een mooie inkijk in die leefwereld van de adel en hun riante levensstijl, een bijzondere wereld van macht en schoonheid!
***
Op dan naar “Mykene”(15 tot 18), het sfeervolle restaurant in de verkeersvrije Muntstraat wel te verstaan in een oude vakkundig gerestaureerde patriciërswoning! Daar zwaait Stijn Gille al tien jaar de scepter in de keuken, waar hij werkt ‘op het ritme van de seizoenen’. Zijn bintjesbereidingen zijn naar het schijnt uniek in Leuven en omstreken. Naast een traditionele keuken kan je er ook voor vegetarisch, lactosevrij, glutenvrij, vegan food en raw food terecht. Na het aperitief, een extraatje van de club als dank voor het mooie gebaar van alle leden voor het bestuur, genoten wij er van de soep van de dag en dan naar keuze een koninginnenhapje met slagarnituur en frietjes; stoofvlees met frietjes; kip met parmezaanroomsaus, zwarte peper en gegrilde groenten; of tongrolletjes met kreeftensaus en kroketjes. De frietjes en kroketjes deden gul de ronde en vonden gretig hun bestemming! Voor de drank kon ieder zijn gang gaan (met mate!), van plat over rood of wit naar een straffe pint.
Doordat we hier eigenlijk te laat arriveerden, vertrokken we ook met ruime achterstand naar onze volgende bestemming, een van de favoriete verblijfplaatsen van de familie Arenberg: het Kasteel in Heverlee(13-14). Onze beide gidsen maakten van onze “retard” echter geen probleem! ***
Tot het begin van de 17de eeuw was het kasteel in het bezit van een andere adellijke familie: Croÿ. Volgens onze gids Guido Claesen zou het daarom ook beter de naam van die familie dragen. Willem Croÿ liet de oude Dijleburcht van de verarmde Heren van Heverlee ombouwen tot een kasteel dat gezien wordt als hét voorbeeld van de Vlaamse Renaissance en zelfs navolging kreeg ver buiten de grenzen. Op het ogenblik dat het kasteel in handen komt van de Croÿ’s staat er op het domein enkel nog maar een versterkte toren of donjon. Pas in de volgende eeuw begint het kasteel de vorm aan te nemen die het vandaag heeft. Ook de mooie dreef die het kasteel met Leuven verbond, ligt er nog altijd tot wandelen uitnodigend bij.
Door een strategisch huwelijk kwamen het kasteel, de omringende bossen en uitgestrekte landerijen in handen van de familie Arenberg. We schrijven dan midden 17de eeuw. De keizerlijke dubbele adelaar van de Habsburgers en het wapenschild van de familie Arenberg (drie mispelbloemen op een rood veld) worden prompt aan het kasteel toegevoegd en zijn nu nog duidelijk zichtbaar in de windvanen op de beide uivormige torentjes.
In de loop der jaren onderging het kasteel verschillende architecturale veranderingen en werd het aangepast aan de smaak en modes van de tijd. Grootse plannen werden bedacht, sommige hiervan werden uitgevoerd, andere dan weer niet, maar de twee typische hoektorens trotseerden de tijd! Pittig detail: de heer en zijn dame hadden ieder hun eigen vleugel in het kasteel: de oostelijke toren was voor haar, de westelijke voor hem! Een LAT-relatie avant la lettre?? Door al die verbouwingen, waarvan de ‘littekens’ nog goed zichtbaar zijn in de buitenmuren, vertoont het huidige kasteel een echte staalkaart van verschillende kunstuitingen. Guido wist het ons allemaal haarfijn uit de doeken te doen, van laatgotisch tot renaissance en neogotiek tussen hoektorens en erkers, tot op de meter na!
Begin 20ste eeuw kwamen kasteel en park in het bezit van de Leuvense universiteit die er thans haar riante wetenschapscampus onderbracht met ontvangstzalen en leslokalen van de afdelingen architectuur. Studenten ontwerpen er hun maquettes, al eens slordig weggeborgen onder een trap, wat de oorspronkelijke charme niet ten goede komt!
Guido troonde ons ook mee naar binnen. Een beetje zonde toch hoe onder die prachtige gewelven prefabwanden en -hokjes zijn geplaatst om het gebouw aan de huidige noden aan te passen? De volledige eerste verdieping werd vroeger in beslag genomen door de grote ridderzaal, de centrale ruimte van het slot. Die deed dienst als feest- en banketzaal, maar ook als locatie voor rechtspraak. Die reusachtige ruimte werd later tijdens één van de verbouwingen gecompartimenteerd in vier 18de- eeuwse aaneensluitende salons, in diverse kleuren en stijlen, en de zolder. In een van die salons voert een portrettengalerij de telgen van de families Croÿ en Arenberg op. Het meest opvallende schilderij daartussen is dat met verschillende medaillons met in het midden dat van Karel Croÿ(8), door wiens erfenis de Arenbergs op het toneel verschenen, en in de bovenste rij zijn hertogelijke voorgangers met hun wapenschilden. Onderaan rechts zijn Anna en in het midden het kasteel zoals Karel het droomde dat het ooit zou worden. Van de vier hoektorens zijn er echter slechts de voorste twee gekomen, van de twee achteraan heeft men bij latere opgravingen alleen de fundamenten teruggevonden.
Onder de erker, zichtbaar aan de buitengevel, bevindt zich ook nog een neogotische kapel(10) uitsluitend voor de bewoners van het kasteel. Toen men het plafond na een van de vele verbouwingen in zijn oorspronkelijke staat wilde herstellen, ontdekte men nog een aantal muurschilderingen(5).
Uiteraard kwam ook de historische ijskelder van het kasteel nog ter sprake, daags voordien nog in het nieuws gekomen op ROB. 40 ton ijs waren nodig om hem opnieuw volledig te vullen. Camera’s en sensoren volgen de evolutie in de komende maanden op. Zo wil men het historische verhaal van de ijsbewaring in vroegere “frigo- en diepvriesloze” tijden aan de werkelijkheid toetsen. De ijskelder zal weer voor het eerst opengaan voor het publiek op Open Monumentendag 2019.
Op een laatste vraag of er nog Arenbergs in leven zijn, vernamen wij dat Leopold van Arenberg de dertiende hertog in de rij is, actief is in de wereld van de effectenmakelaars en ook actief meewerkte aan de tentoonstelling en het Arenbergfestival.
***
Wisten de kasteelheren en hun entourage hun tijd aangenaam te slijten? Wij alleszins wel! Bij het verlaten van het kasteel bracht de andere groep nog een flitsbezoek aan de oudste kerk van Heverlee: de romaanse Sint-Lambertuskapel(2 en 21) hogerop in het park. Wij met onze groep, waren, alweer, te laat maar toch nog op tijd om met Violetta rustig en probleemloos huiswaarts te rijden.
Een fijne dag met fijne mensen zat er alweer op! Daar doet een mens het toch voor!
Tot bij de Hoegaardiers!
Pierre |
