Koperen Passer Tienen

Club V-9

Verslag van de uiteenzetting over heksen door Jean-Pierre Swijns

Vrijdag 20 oktober 2023
Foto's: Karel Van Rompaey

“In Nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti” (voor hen die het niet begrijpen: “in de naam van de Vader en Zoon en Heilige Geest”); met een, wellicht gewijd, palmtakje waaierend, zorgde spreker Jean-Pierre ervoor dat het gezelschap niet zou behekst of beduveld worden. Ook de brandende kaarsen bij zijn katheder zorgden voor licht en veiligheid. Omdat in ingewijde kring geweten is dat wat zout onder of op de tong soelaas brengt als er enige bevangenheid voelbaar zou zijn, waren potjes zout aanwezig.

De deelnemers kregen ook een blad papier met centraal daarop het woord “Heksen”. Er werd gevraagd om op te schrijven waaraan allemaal gedacht werd bij het begrip “Heksen”.

En dan begon Jean-Pierre aan zijn uitgebreid verhaal!
Is hij ervan bezeten of is hij behekst? Slaapt hij nog wel? Feit is dat ons gewaardeerd bestuurslid heel veel tijd en energie gestoken heeft in zijn bevlogen werkstuk over “Heksen”.

Vooraf stipte hij ook aan waarover hij het niet zou hebben: tovenaars, genezers, astrologen, wichelaars, waarzeggers, kaartleggers, helderzienden, paranormale verschijnselen, voodoo-gedoe, heksen in romans, sprookjes, mythen en sagen.

Heksen zijn van alle tijden en van alle windstreken, zo blijkt uit de uitstekend gedocumenteerde werken die Jean-Pierre over het onderwerp consulteerde van o.a. Jos Monballyu, Fernand Vanhemelryck, Staf Thomas en Paul Kempeneers. Veel historische bronnen zijn verloren gegaan (brand, overstroming, moedwillige vernietiging, …) Veel werd en wordt ook verborgen gehouden. De kerk heeft ongetwijfeld in haar archieven massa’s documentatie waarvan zij niet wil dat die het daglicht ziet.

Vooral in de periode van de 15de tot 17deeeuw was men echt geobsedeerd door de angst voor de duivel en de heksen.
Voor velen was het een verschrikkelijke tijd van armoede, rampspoed, graancrisis en hongersnood, conflicten en oorlogen, sterke economische achteruitgang (sluiting van de Schelde) en benden en bandieten die de streken onveilig maakten.

De kerk (paus, bisschoppen, kardinalen, priesters) en wereldlijke machthebbers maakten voor eigen gewin en glorie op schandalige wijze misbruik van de onwetendheid, geloof en bijgeloof en van de naïviteit van de ongeletterde burgers.
Familievetes, burenruzies, wraakgevoelens, roddels, overspel, wat eigenaardig gedrag, houding tegenover de kerk en zelfs gerommel in de buik of wratten en andere lichamelijke eigenaardigheden waren vaak voldoende om iemand als heks of ketter aan te duiden. De slachtoffers werden o.a. beschuldigd van vrijen met de duivel, het aannemen van de gedaante van een dier, toveren, satan aanbidden, veroorzaken van ziekte en sterfte van mensen en dieren, het doen mislukken van oogsten, kortom van alle onheil in de maatschappij.

Geobsedeerde geestelijken en andere perverse lieden konden hun lusten botvieren op vooral de zwaksten van de maatschappij; hoofdzakelijk al wat oudere vrouwen, soms kinderen of mannen.

De meeste heksen werden geportretteerd als lelijke, boosaardige vrouwen, in het bezit van magische, demonische toverkrachten die schade veroorzaakten bij mens, dier, oogst ... Vaak werden ze ook voor dom, seniel, dement en asociaal aanzien.

Men kon de kwade geest van de heksen afweren door gewijd water, klokkengelui, gebed en de bijbel …
De heks kon vrijgepleit worden van hekserij door het ondergaan van de sleutel-, de water- en de waagproef of andere folterpraktijken waaraan zij werd blootgesteld en waaraan zij in de meeste gevallen ook bezweek. Werd zij schuldig geacht, dan wachtte haar een verschrikkelijke dood: de brandstapel, wurging, onthoofding, … een gebeurtenis waar nogal wat lieden enthousiast naar kwamen kijken.

Gedetailleerd verslag met illustraties (Maurice)

Jean-Pierre:
" Op internet bij de Universiteit van Vlaanderen kan je een interessante podcast vinden waar historicus Jonas Roelens de vraag van Koen Fillet beantwoordt: Waren er ook mannelijke heksen?"